Nepnieuws en dokter Google: wat je moet weten over het internet

Nepnieuws en alternatieve feiten zijn geen uitvinding van een Amerikaanse president. Desinformatie en geruchten zijn van alle tijden. Maar door het internet en social media heeft fake news wel veel meer invloed gekregen, ook op medisch gebied. En dat kan zelfs gevaarlijk zijn.

Tegenwoordig kun je met een paar klikken op het internet meer te weten komen dan ooit tevoren. Je denkt misschien al snel een antwoord op een vraag of een oplossing gevonden te hebben. Bij medische vragen googelen we soms zelfs liever dan dat we een afspraak maken met een arts of andere deskundige. 

Het is een ontwikkeling die niet zonder risico’s is. De Amerikaanse cardioloog Dr. Haider Warraich waarschuwde de lezers van de New York Times in december 2018 hiervoor. Onder de titel ‘Dr. Google is een leugenaar’ zei hij: “Nepnieuws brengt de Amerikaanse democratie in gevaar. Nep medisch nieuws brengt levens in gevaar.”¹ 

Om zijn waarschuwing te begrijpen, bekijken we even hoe zoekmachines als Google werken. Het algoritme waarmee de universele index van Google werkt, heeft momenteel (vanaf maart 2021) ongeveer 54 biljoen internetpagina's geregistreerd, die worden gewogen op basis van het aantal links van andere pagina's. Of, simpeler gezegd: stel je een boekhandel voor waar altijd precies die boeken in de etalage staan ​​die al door veel klanten zijn aanbevolen of gekocht. 

Het probleem is duidelijk: zeldzame boektitels of informatie, bijvoorbeeld over ongebruikelijke ziektebeelden, gaan verloren in de massa. Zelfs zonder opzettelijk valse informatie te verspreiden, wordt de enorme hoeveelheid informatie een probleem bij het zoeken naar specifieke antwoorden op zeer zeldzame gezondheidsonderwerpen of ziekten  –de spreekwoordelijke naald is moeilijk te vinden in de hooiberg Google.² 

En wat veel mensen niet weten: de zoekresultaten die Google weergeeft zijn ook gebaseerd op de termen waar de gebruiker extra vaak naar zoekt. Dus als je op zoek bent naar complottheorieën, zie je al snel meer en meer pagina's over dit onderwerp hoog bovenaan in de resultatenlijst. Het helpt dus om andere termen te gebruiken in je zoekopdrachten. Of pagina's te bekijken die je niet regelmatig bezoekt. 

Om te onthouden: je hoeft niet altijd Google te gebruiken als je iets wilt opzoeken. Er zijn ook andere zoekmachines, zoals Bing en DuckDuckGo. 

Veel mensen vragen zich momenteel af hoe onze samenleving om moet gaan met de coronapandemie. Begrijpelijk, gezien de aanhoudende discussies over besmettingsaantallen, vaccinatiestrategie en de onzekerheid die er is over hoe het virus mogelijk zal veranderen. 

Helaas is deze situatie ook de perfecte voedingsbodem voor nepnieuws op sociale media. Het kan uiteenlopen van WhatsApp-kettingbrieven die bepaalde medicijnen de schuld geven van de verspreiding van COVID-19, tot opvattingen over de macht en invloed van iemand als Bill Gates. 

Maar niet alle informatie die op internet rondgaat over onderwerpen als COVID-19 is eenvoudig te weerleggen of te herleiden tot een betrouwbare bron. 

Berichten die feitelijk niet kloppen, hoeven geen kwade opzet te hebben. Soms gaat het om een simpele onoplettendheid, menselijke fout of iets dat niet goed is overgebracht. Je kent vast het fluisterspelletje van vroeger nog wel. Het spel laat zien dat tussen afzender en ontvanger van een bericht een deel van de inhoud verloren kan gaan of per ongeluk kan worden veranderd. 

Gerenommeerde media corrigeren dat soort onjuiste berichten. Of ze vergelijken ze met nieuwe bevindingen en wetenschappelijk onderzoek en passen de informatie aan. 

1. Wie is de bron 

Weet je uit welke bron je informatie komt? Nepnieuws is vaak gebaseerd op vage bronnen, met als enige bronvermelding ‘van internet’. Of de bronnen blijken, als je even verder kijkt, te komen van dubieuze websites met complottheorieën, waar ook beweerd wordt dat de aarde plat is. 

Zeker als het om medische bronnen gaat, is het vaak de moeite waard om nog eens goed te kijken. Is een zelfbenoemde 'expert' echt een specialist op het betreffende vakgebied en heeft hij de juiste opleiding? Waar werden zijn theorieën gepubliceerd? In een gerenommeerd gespecialiseerd medium? Of in de roddelbladen? Streeft de auteur van een rapport politieke of persoonlijke belangen na?  

Een zoektocht op internet naar informatie over de persoon kan je hierbij helpen. Zo zie je snel of anderen de bron ook als serieus beoordelen. 

2. Wat zijn de feiten? 

Er zijn verschillende websites die je helpen om feiten te controleren. Zoals Factcheck Nederland, een initiatief van het gerenommeerde persbureau AFP. Ook de Nederlandse dagbladen en sites als NU.nl doen regelmatig aan factchecken. 

Zelf onderzoek doen naar de bronnen die door de auteurs worden gebruikt kan ook belangrijk zijn, vooral als het gaat om medische vragen. Wie de bron van een wetenschappelijke studie of de vermelde cijfers controleert, kan voor heel wat verrassingen komen te staan. Soms wordt, als het gaat om onderzoeken, alleen de resultaten genoemd die passen bij de eigen kijk op de wereld. Of worden statistieken zo weergegeven dat niet alle data te zien is.

Je moet vooral kritisch zijn op informatie die sensationeel of schokkend is. Natuurlijk is er altijd sensationeel nieuws, maar het komt regelmatig voor dat feiten worden verdraaid om ze spectaculairder te laten lijken.

In dat geval is het zinvol om het volgende te controleren: zijn er andere bronnen of experts die de informatie bevestigen en met concrete feiten onderbouwen? Of is de informatie een persoonlijke anekdote? Zijn er veel bevestigde gevallen? Ook hier kan kritisch onderzoek je helpen om het nieuws goed te kunnen beoordelen. 

3. Wat is de bron van het beeld? 

‘Een foto zegt meer dan duizend woorden’, luidt een oud gezegde. Maar wat als foto's uit hun verband worden getrokken of iets anders laten zien dan wordt beweerd?  

Om hier achter te komen kun je Google Afbeeldingen gebruiken. Upload een afbeelding en zie van welke bron deze werkelijk afkomstig is. 

Vooral bij onderwerpen als corona zijn er inmiddels talloze video's met ervaringen met vaccinaties, waaruit niet duidelijk wordt of het echt gaat om bijwerkingen van vaccinaties.  Zorg dat je de bronnen raadpleegt om verkeerde informatie in een vroeg stadium op te sporen. 

4. Wat zegt je verstand? 

Je gezond verstand gebruiken helpt vaak. Is er daadwerkelijk een verband tussen de feiten die vermeld worden? Wanneer is het bericht geplaatst, hoe oud is een bron? Zijn dit echt nieuwe bevindingen? Of wordt alleen oude informatie herkauwd en opnieuw geïnterpreteerd? En wat zeggen serieuze experts hierover? Bij twijfel is het beter om persoonlijk met een arts te spreken dan te goeder trouw op het internet te vertrouwen.⁵ 

Ook mensen met MS hebben veel vragen over de coronapandemie. Moet je je laten vaccineren? Of liever niet? Zoals bij alle medische vragen geldt ook hier: praat bij twijfel met mensen die je vertrouwt, zoals je neuroloog. En verzamel informatie uit betrouwbare bronnen. Nepnieuws van internet kan je niet alleen misleiden, het brengt ook veel mensen in verwarring en zorgt zo voor nog meer stress in toch al moeilijke tijden.

Uiteindelijk draait het allemaal om vertrouwen. Net als op internet is het ook belangrijk dat je in de ‘gewone wereld’ weet wie je kunt vertrouwen als het gaat om vragen over MS en algemene gezondheidsproblemen. Dit is de enige manier om feiten van fictie te kunnen onderscheiden.