Vaardig communiceren: hoe om te gaan met domme uitspraken

 MS en ik • Artikel

Door Cäcilie Skorupinski

Als je multiple sclerose hebt, krijg je vast wel opmerkingen en vragen over je ziekte. Geïnteresseerde vragen, nieuwsgierige of indringende opmerkingen. Onzekere opmerkingen en soms ook gewoonweg hele domme opmerkingen. Sommige dingen zijn niet slecht bedoeld, maar dat betekent niet dat ze niet kwetsend kunnen zijn. Zoals: “Je moet je erover heen zetten.” Je hoeft niet boven dit soort uitspraken te staan en het is echt niet gek dat ze je pijn doen.

De reden waarom iemand iets kwetsends tegen je zegt, kan heel verschillend zijn. Het kan bijvoorbeeld gebeuren door:

• onwetendheid
• onzekerheid
• gevoel van onrechtvaardigheid

Eerlijk zeggen: hoeveel kennis had jij over MS voordat je de diagnose kreeg? “Heb je MS? Je zit niet in een rolstoel!” Natuurlijk vinden veel mensen deze uitspraak kwetsend. Moet je jezelf nu verdedigen omdat je kunt leven? Als we zo’n uitspraak echter tegen de achtergrond van onwetendheid bekijken, wordt die minder scherp. De afzender probeert wat hij of zij weet over de ziekte met jou in verband te brengen. Meer niet.

Open je oren. Als we naar het vier-aspectenmodel van communicatie kijken, dan zie je al snel hoe verschillende dingen een effect op ons kunnen hebben. Op relatieniveau kun je deze uitspraak al snel negatief opvatten en denk je: “Hij denkt blijkbaar dat hij meer weet over mijn ziekte dan ik.” Of je denkt dat degene denkt: “Zo slecht kan het niet met je gaan, stel je niet zo aan.” Het resultaat: je voelt je beledigd, je hebt het gevoel niet serieus genomen te worden en je denkt misschien dat je jezelf moet verdedigen. 
Maar wat gebeurt er als je goed luistert naar wat er eigenlijk gezegd wordt? Wat zou dan het antwoord zijn? “Heb je MS? Je zit niet in een rolstoel!” “Ja, dat klopt, ik heb MS. En wat ook waar is: ik zit gelukkig niet in een rolstoel.” Door zo’n reactie hou je vertrouwen in jezelf.
Je kunt ook met humor reageren: “Dat heb je goed gezien!” Of wat dacht je van een tegenvraag? “Dat klopt. Waarom vraag je dat? Ik leg je graag uit wat er met mij aan de hand is.” Je zult zien dat hieruit interessante gesprekken kunnen ontstaan. En je zult beseffen dat de drijvende kracht achter zulke uitspraken vaak nieuwsgierigheid is en niet kwaadwillendheid.

“Is het besmettelijk?” Geweldig, ik ben ziek en hij maakt zich zorgen om zichzelf. “Kind, hoe kom je hieraan? Je hebt het in ieder geval niet van ons!” Wat egoïstisch. Ik ben ziek en mijn ouders nemen geen verantwoordelijkheid. Het is niet alsof ik hun de schuld geef… 
Beide uitspraken klinken oneerlijk. Maar leren omgaan met de chronische ziekte van een ander, kan vooral in het begin zorgen voor onzekerheid. Helaas wordt die onzekerheid vaak op een weinig charmante manier uitgedrukt

Onzekerheid zegt meestal meer over de afzender dan over de ontvanger. En dat is precies waarmee je kunt beginnen. Verander gewoon je perspectief. Wat zegt de vraag “Ben je nu besmettelijk?” over degene die hem stelt? Dat die persoon zich zorgen maakt over zijn gezondheid. In een andere situatie zouden we die angst begrijpen. Maar omdat het over jouw ziekte gaat, vind jij dit – terecht – tactloos. 
Laten we eens kijken hoe je hierop kunt antwoorden.

• Gaat het om iemand die je graag mag? Stel diegene dan gerust. “Nee, daar hoef je je geen zorgen om te maken.” 
• Zit de vraag je nog steeds dwars? Zeg dan eerlijk: “Ik merk dat je je zorgen maakt, maar vanuit mijn situatie gezien vind ik dat vreemd. Nee, MS is niet besmettelijk.” 
• Wil je weerstand geven? Gebruik dan het stijlmiddel van overdrijving. “Ja, dat was echt mijn allergrootste zorg na mijn diagnose: of ik jou zou kunnen besmetten.”

De ouderlijke uitspraak “Kind waar heb je dat vandaan? In ieder geval niet van ons!” zegt ook iets over de afzender. Misschien probeert iemand zichzelf hier de schuld te geven. Hebben wij deze ziekte doorgegeven aan ons kind? Dat komt voort uit onwetendheid. Probeer dus te luisteren naar de vraag achter de de vraag. “Nee, er valt niemand iets te verwijten. Wat wil je weten over de ziekte? Ik denk dat het goed is als we er samen mee leren omgaan.”

Heeft een collega weleens iets stoms tegen je gezegd? “Heb je je alweer ziekgemeld? Wordt het niet tijd om ermee te stoppen?” Hoe gemeen; het voelt alsof je afgeschreven wordt. Achter deze emotie zit meestal de ‘status-wip’. We vinden het goed als we samen met anderen in balans zijn. We vinden het niet zo leuk als we op de bodem van deze wip zitten en de ander op ons neerkijkt.

Om de status-wip in evenwicht te houden, willen we domme uitspraken vaak niet zomaar slikken.

Tot nu toe bevond je je op dezelfde hoogte als je collega’s. Maar sommigen kunnen het gevoel hebben dat er misbruik van hen wordt gemaakt door jouw diagnose. Vanuit jouw standpunt gezien is dat heel erg moeilijk te begrijpen. Laten we daarom de andere kant eens goed bekijken: “Mijn collega heeft MS. Een chronische ziekte, zeggen ze dan. Ik vind dat ze er altijd hetzelfde uitziet. En nu heeft ze zich weer ziekgemeld en mag ik haar werk overnemen. Hoe oneerlijk!”

Stap van de status-wip af en ga ernaast staan. Bijvoorbeeld door te zeggen: “Vanuit jouw standpunt gezien zou het een goede stap zijn als ik zou stoppen met werken. Vanuit mijn standpunt niet.” Als je aan het eind van je zin je stem zachter maakt, geef je aan dat het gesprek voor jou voorbij is.

Je kunt ook op metaniveau reageren. Je focust je dus niet op de inhoud, maar eerder op bijvoorbeeld het gedrag. “Ik denk niet dat ik zulke punten met jou moet bespreken.”

Of probeer de 3 W’s: Waarneming – Werking – Wens.

Waarneming: “Ik merk dat je een probleem hebt met mij en mijn ziekte. Misschien vind je mijn ziekmelding oneerlijk vanwege het extra werk.”
Werking: “Het komt op mij echter ook heel oncollegiaal over als je mij dat kwalijk neemt en mij ervan probeert te overtuigen dat ik beter kan stoppen.”
Wens: “Dus ik vraag je om mij niet de schuld te geven van mijn ziekte.”

Heb jij wel eens zo’n soort situatie als in dit artikel beschreven meegemaakt? Ik hoop dat deze tips je kunnen ondersteunen in je dagelijks leven.

Cäcilie Skorupinski is afgestudeerd in de spraakwetenschap en werkt sinds 1995 als freelancer in de bedrijfsretoriek – als coach, moderator en docent.