Cognitieve klachten, wat nu?

Dan komen we bij het laatste wetenschappelijke vraagstuk: kun je de hersenen trainen, wanneer er sprake is van cognitieve stoornissen? Is grijze materie nog vervormbaar en kunnen we daar iets mee? 

In het MS Centrum Amsterdam hebben we verschillende niet-medicamenteuze behandelingen onderzocht. Zoals hardlopen, dansen, computertraining en mindfulness. 
We hebben gekeken of deze therapieën

• de hersenen veranderen
• de hersenen na deze interventies beter functioneren
• leiden tot verbetering van de cognitieve functies (want daar is het natuurlijk allemaal om te doen). 

Hoe dit in zijn werk gaat, wil ik graag uitleggen aan de hand van de computertraining die wij hebben onderzocht om de aandacht te verbeteren. Deze studie is recentelijk afgerond. De resultaten liggen momenteel bij een internationaal tijdschrift om te worden gepubliceerd.

Kijkend naar het palet aan cognitieve trainingen, valt het op dat de effectiviteit van deze interventies vaak mild tot matig is, niet om over een huis te schrijven. Hier zijn we niet blij mee, want we zouden willen dat deze trainingen meer effect hebben. Maar er is iets bijzonders aan de hand. 

In bovenstaande grafiek zie je de uitkomst van een onderzoek van een groep mensen die een computertraining hebben gevolgd om de snelheid van denken te verbeteren. De eindconclusie van dit onderzoek is dat gemiddeld 10% van de mensen verbeteren in snelheid bij het uitvoeren van hun taak als gevolg van de training. 10% noemen we dan mild tot matig. 

Als we kritisch kijken, zien we in deze grafiek dat 4 mensen langzamer dan gemiddeld zijn geworden (in het rode kader). Maar er zijn ook mensen die meer dan 10% beter zijn geworden (in het groene kader). Als wetenschapper ben ik dan benieuwd; wie is die persoon die 30% beter is geworden? Wat waren dan de eigenschappen van het brein dat zoveel winst behaald werd? Wie zijn de zogenaamde responders (succesvol behandelde patiënten) en kunnen we hier iets mee? 

Dit is een vraag die ook Professor Ralph Benedict in Buffalo, Verenigde Staten bezighield. Hij is een van de belangrijkste neuropsychologen binnen het MS-veld. Zijn groep heeft laten zien dat de mensen die de grootste kans hebben om succesvol te reageren op zo’n cognitieve training, de mensen zijn die de meeste grijze stof hebben aan het begin van de training. Dit is belangrijk om te onthouden. 

Ook hebben ze gevonden dat mensen met Relapsing Remitting MS (RRMS) een grotere kans hebben op succes met zo’n training. Nu weten we ook dat naarmate MS voortschrijdt, het hersenvolume afneemt en mensen vaker progressieve vormen van MS hebben . Dat hangt met elkaar samen. 

Maar kort samengevat lijkt het erop dat als MS nog relatief in het begin is (RRMS, weinig hersenvolume verlies) de trainingen het beste aanslaan.

Vanuit het MS Centrum Amsterdam hebben we de zogenaamde Concentration Car (C-Car) adaptieve training onderzocht. Deze training is ontwikkeld bij de universiteit Tilburg (door Prof. Margriet Sitskoorn en Dr. Karin Gehring). In deze training reden de mensen met een computer in een auto. Zij moesten onderweg naar verkeersborden kijken en opdrachten maken (er stonden bijvoorbeeld sommen op deze verkeersborden). Tussendoor moesten ze ook op andere zaken letten (autoradio ging aan, benzinemeter liep leeg) en daardoor hun aandacht verdelen. Dit moesten ze 7 weken lang doen, 45 min per week op een laptop thuis.

Van de 58 mensen in de interventiegroep zijn 22 mensen echt verbeterd, de zogenaamde responders. Er waren 36 non-responders. Dus ook hier zou je kunnen zeggen dat de training mild tot matig effect had. We hebben vervolgens gekeken naar de 22 responders, want de onderzoeksvraag was: wie zijn de mensen die baat hebben bij interventie? We hebben allerlei factoren, zoals leeftijd, geslacht, en het volume aan grijze of witte stof vergeleken tussen de responders en de non-responders. We konden op geen enkele van deze metingen verschillen vinden.

Er was één ding wel anders tussen de groepen: de zogenaamde hersenconnectiviteit (hoe goed hersengebieden met elkaar kunnen communiceren) was verschillend bij aanvang van de training. We zagen dat bij mensen die baat hebben gehad bij de training (de responder), er minder communicatie plaatsvond in hersengebieden die betrokken zijn bij aandacht. 

Maar wat betekent deze verlaging van connectiviteit nou eigenlijk? 

Dit werd pas duidelijk, toen we naar de gezonde mensen keken (HC = healthy controls). Dit is te zien op de bovenstaande grafiek: in het midden zien we de mensen met MS die baat hebben gehad bij de training (responders). De connectiviteit die wij bij deze groep gemeten hebben is nog gelijk aan die van gezonde mensen (de twee blauwe balkjes zijn bijna gelijk). . De mensen die geen baat hadden bij de training was dus eigenlijk de groep die afweek met een verhoogde connectiviteit. Door MS ontstaat schade in het brein. Een van de gedachtes is dat het brein probeert te compenseren voor deze schade door méér te communiceren tussen bepaalde hersengebieden (verhoogde hersenconnectiviteit). Het brein komt zo mogelijk onder druk te staan met een verhoogde connectiviteit waardoor het niet meer ontvankelijk is voor training. 

Dus een hersennetwerk dat lijkt op dat van gezonde mensen bij aanvang van een training geeft een grotere kans op succes (verbetering). Dit zegt dus iets over wanneer je cognitieve training het beste aan kunt bieden aan mensen met MS en dat dit eigenlijk moet gebeuren als de hersenconnectiviteit nog intact is.