De invloed van vermoeidheid en somberheid op de cognitieve functies

Omgaan met MS symptomen • Artikel

Veel mensen met MS hebben cognitieve problemen. Zoals trager denken, geheugen en concentratieproblemen en moeite met organiseren en plannen. Het is belangrijk dat mensen met MS deze problemen herkennen en bespreken met hun zorgverleners. Daarom gaf Hanneke Hulst, destijds neurowetenschapper bij het MS Centrum Amsterdam, nu hoogleraar Neuropsychologie in het LUMC, iedere laatste vrijdag van de maand een online les over cognitie. Lees ons verslag van de derde ‘MS Cognitie Lunch’ van vrijdag 23 april 2021, met als onderwerp: de invloed van vermoeidheid en somberheid op de cognitieve functies.

Wanneer mensen op ons SOMSCOG (Second Opinion MS and Cognitie) spreekuur komen met cognitieve problemen, zien we dat er vaak ook andere dingen spelen. Vaak is er sprake van vermoeidheid en/of somberheid in combinatie met cognitieve klachten en dat kan elkaar versterken. Dit is waar we het vandaag over gaan hebben:

Vermoeidheid
Somberheid en depressie
De relatie met cognitief functioneren

Als kanttekening wordt aangegeven dat het onduidelijk is hoe deze factoren precies van invloed zijn op de cognitie en andersom. Daar wordt nog veel onderzoek naar gedaan. Maar alles begint met bewustwording.

Vermoeidheid is een veelvoorkomend, zo niet het meest voorkomende, probleem bij MS. Maar liefst 84% van de mensen met MS heeft last van vermoeidheid. Dit wordt meestal gemeten aan de hand van vragenlijsten. Via deze vragenlijsten horen we vaak dat vermoeidheid bij MS anders is dan normale vermoeidheid.

Op de vraag aan het publiek: Wat veroorzaakt volgens jullie de moeheid bij MS?, blijkt stress toch wel de grootste oorzaak. Maar ook veel andere zaken, zoals onzekerheid, overprikkeling en slaapproblemen.

Een van de gedachtes van wetenschappelijke onderzoekers is dat vanwege de ontsteking in de hersenen door MS er minder dopamine wordt geproduceerd. Hierdoor kan een bepaald gedeelte van de hersenen (de basale ganglia) minder goed functioneren.

In de eerste lunchsessie heb ik de basale ganglia niet behandeld. Dus hier een uitleg. Je ziet ze hier in oranje gekleurd. Ze worden ook wel de ‘diepe kernen’ genoemd en bestaan uit drie subonderdelen (Nucleus caudatus, Putamen en Globus pallidum). De basale ganglia bevinden zich midden in onze hersenen en reageren onder andere op de neurotransmitter dopamine. Ze zijn betrokken bij ons beloningsysteem. De gedachte is dat een ontsteking in de hersenen, met als gevolg veranderingen in de dopamineproductie, kan leiden tot vermoeidheid. Dus dat de basale ganglia eigenlijk anders gaan werken door MS.

In de vorige sessie hebben we ook gesproken over hersenkrimp en laesies. Hiervan weten we dat het ook mogelijk is dat hierdoor vermoeidheid optreedt.

Maar het kan ook zijn dat vermoeidheid optreedt omdat de basale ganglia en hoe zijn verbinding staan met andere delen van de hersenen verandert. Dat hebben wetenschappers onlangs aangetoond.

Vermoeidheid is een hele moeilijke klacht waarvan we eigenlijk niet goed weten waar ze mee samenhangt. In de woordenwolk van de vorige paragraaf zien we dat vermoeidheid door heel veel verschillende dingen kan komen. Het kan komen door schade in de hersenen door MS, maar mogelijk ook door de mate waarin iemand prikkels verwerkt of omgaat met invloeden vanuit zijn/haar omgeving.

Tijdens de volgende lunchsessie vertellen we over cognitieve therapieën die helpen om je cognitieve functie te verbeteren. In deze sessie gaan we het hebben over wat we kunnen doen aan vermoeidheid. Er zijn de volgende behandelingen:

Medicamenteuze behandeling – Er is nog geen overtuigend bewijs dat dit voor iedereen werkt. Voor sommigen werkt het goed en voor sommigen werkt het niet. Dit kan je het best bespreken met jouw neuroloog.
Wat wel bij veel mensen helpt, is cognitieve gedragstherapie – een voorbeeld hiervan is de E-TREFAMS studie, maar ook buiten studie verband kun je therapieën volgen die helpen om beter om te kunnen gaan met de vermoeidheid. E-TREFAMS is een online cognitieve gedragstherapie, die bestaat uit 12 sessies waarin je leert de vermoeidheid de baas te blijven. Voor meer informatie over deze therapie of aanmelden kan je terecht bij het MS Centrum Amsterdam.

aarom behandelen we nu het onderwerp vermoeidheid terwijl deze lunches over cognitieve stoornissen gaan? Het is belangrijk om te realiseren dat onze cognitieve functies negatief kunnen worden beïnvloed door andere factoren. Bijvoorbeeld hoe goed je hebt geslapen, hoe fit je je voelt, of je vrolijk of somber bent. Bij ons SOMSCOG spreekuur wordt er altijd gekeken naar de cognitie maar óók is er veel aandacht voor de aanwezigheid van (extreme) vermoeidheid of somberheid. Indien er inderdaad sprake is van vermoeidheid en/of somberheid dan zal altijd eerst geprobeerd worden deze klachten te verhelpen. Door deze factoren op te lossen kan het mogelijk positief effect hebben op het cognitief functioneren omdat het zo gelinkt is met elkaar.

Somberheid is ook een veel voorkomend probleem bij MS. Tussen de 14 en 54% van de mensen met MS heeft last van depressie en/of angst. Bij mensen met MS is deze range groter en hoger dan wat we zien bij de standaard populatie. Wat veroorzaakt nu somberheid bij MS? Is het een psychologisch effect, door het feit dat je bijvoorbeeld opeens te maken krijgt met een chronische aandoening en daardoor je toekomstplannen in het water vallen? Een diagnose van MS is heftig, dus logisch dat dit somberheid kan veroorzaken.

Maar MS veroorzaakt zelf ook schade in de hersenen die bijvoorbeeld somberheid als gevolg kunnen hebben. Dus is het door de MS zelf of door externe factoren? Dat weten we niet en voor de behandeling ervan maakt het ook niet uit. Wel is bekend dat het limbisch systeem (in kleur aangegeven op het plaatje) een rol speelt bij stemming en sombere klachten. Het limbisch systeem ligt helemaal om de basale ganglia heen. Dus dit zijn net weer andere hersengebieden dan we voorheen bespraken bij vermoeidheid. Het limbisch systeem is betrokken bij emotie, motivatie, genot en het (emotioneel) geheugen. Als we kijken bij mensen met MS die in dit gebied veel laesies hebben, dan zien we dat zij ook vaker sombere gevoelens hebben. Maar net zoals met veel dingen bij MS, is deze relatie niet 1-op-1.

Somberheid (depressie) en vermoeidheid komen heel vaak voor bij MS en kunnen van invloed zijn op het cognitief functioneren.
In beide gevallen geldt dat we eerst de behandeling van de klachten inzetten waar we goede therapieën voor hebben. Voor vermoeidheid is dat cognitieve gedragstherapie of medicamenteuze behandeling. Voor somberheid is dat wisselend per persoon. Het aanpakken van deze zogenaamde externe factoren is belangrijk. Als de vermoeidheid en somberheid zijn verminderd kan het zijn dat de cognitie ook verbeterd is, dan zou dat in sommige gevallen betekenen dat je de cognitieve klachten hebt opgelost door het behandelen van de externe factoren. Bij sommige mensen blijven de cognitieve klachten bestaan en dan zullen we alsnog cognitieve revalidatie starten. Wat dit inhoudt, gaan we tijdens de volgende sessie bespreken. Verder is het ook zo dat sommige mensen geen last hebben van vermoeidheid of somberheid maar wél cognitieve klachten ervaren. In dat geval zouden we meteen met cognitieve revalidatie starten.
We proberen tijdens het SOMSCOG spreekuur op maat te kijken waar men problemen mee heeft en waar we goede behandelingen voor hebben om mee te beginnen. Dit alles om te helpen om de cognitieve klachten te verminderen en het algehele welzijn te vergroten.

Terugkijken?

Je kunt deze MS Cognitie lunch hier terugzien:

Voor de laatste sessie op 25 juni zijn er nog nog geen onderwerpen, dus wil je onderwerpen bespreken over cognitieve klachten, of heb je vragen, neem dan contact op met het MS Centrum Amsterdam via msencognitie@amsterdamumc.nl.

Deel 4 vond plaats op 28 mei met als onderwerp: Cognitieve klachten, wat nu? Binnenkort zetten wij hier het verslag online.